وبلاگ

• "رباعی سینما "

شهاب شادمان

کتاب "رباعی سینما "(بررسی ویژگی‌های ساختاری فیلمنامه‌ی كوتاه) نوشته ی " آرش رصافی" است ، که به‌ ویژه برای كسانیكه در عرصه‌ی فیلمنامه‌ی كوتاه و یا ساخت فیلم‌های كوتاه فعالیت دارند ، کتابی بسیارخواندنی و سودمند است .

________________________________________

«رباعی سینما» در اولین برخورد خواننده با چنین اثری، نام جالب توجه خود را به رخ می‌كشد! چرا رباعی سینما؟
شاید با كمی دقت بتوان این حسن انتخاب «آرش رصافی» نویسنده‌ی این اثر را تحسین كرد و دریافت كه فیلم كوتاه اگر قرار باشد كه اثری گزیده‌گوی، با ساختاری منسجم و بدون حشو و زواید معمول در فیلم‌های سینمایی باشد، در مقایسه با قالب‌های شعری در ادب فارسی تنها می‌تواند همان رباعی باشد كه در فشرده‌ترین شكل در چهار مصراع یا دو بیت، حرف و سخن پراهمیتی را با وزن و ضرب‌آهنگ گوش‌نوازی با خواننده در میان می‌گذارد!

بررسی ویژگی‌های ساختاری فیلمنامه‌ی كوتاه به خواننده‌ی چنین كتابی این فرصت را می‌دهد تا دریابد كه آیا به‌راستی می‌توان برای فیلمنامه‌ی فیلم كوتاه هویتی مستقل قایل شد؟
در پاسخ به چنین پرسش به ظاهر ساده‌یی، بی‌آن‌كه مؤلف قصد تاریخ‌نگاری داشته باشد، ابتدا در قالب یك مقدمه‌ی روشن و خواندنی، از اصطلاح «عرضه‌ی چیزهای خوب در بسته‌های كوچك» سخن به میان می‌آورد كه اشاره‌یی ظریف به فشردگی قالب فیلم‌های كوتاه دارد كه در این نوع فیلم‌ها، شخصیت‌های برجسته و داستان‌های موجز و به‌یادماندنی در زمانی كم‌تر از 30 دقیقه بیان می‌شود.

در همین مقدمه بر این نكته‌ی ظریف نیز تأكید می‌شود كه اگرچه میان نوشتن فیلمنامه برای فیلم بلند (سینمایی) و فیلم كوتاه، وجوه اشتراك فراوانی وجود دارد اما واقعیت این است كه فیلمنامه‌ی كوتاه به‌طور اختصاصی اثری است كه به لحاظ ساختاری دارای پویایی متفاوتی است و اغلب نیز بر نوعی كشمكش درونی اتكا دارد كه متضمن یك مشكل شخصی مربوط به شخصیت محوری (اصلی) مطرح‌شده در فیلمنامه است؛ به‌علاوه بر این واقعیت آشكار نیز تأكید می‌شود كه امروزه در عصری كه با خصوصیات دنیای ماشینی و فن‌آوری‌های نوین شناخته می‌شود، به دلیل مشغله‌ی فراوان انسان‌ها و زمان اندكی كه برای اوقات فراغت وجود دارد، بسیاری به این نوع سینما (فیلم كوتاه) علاقه نشان می‌دهند چرا كه وقت و زمان كمی از زندگی مخاطبان را در بر می‌گیرد.

مؤلف می‌كوشد تا در فصول مختلف این كتاب به برخی از پرسش‌های كاربردی خوانندگان به‌ویژه علاقه‌مندان به سینمای تجربی و فیلم كوتاه پاسخ دهد كه، به‌راستی فیلمنامه‌ی یك فیلم كوتاه به عنوان اثری مستقل از فیلمنامه‌ی فیلم سینمایی و بلند دارای چه ویژگی‌های ساختاری است و روند شكل‌گیری چنین فیلمنامه‌یی چگونه است؟
ناگفته پیداست كه پاسخگویی به چنین پرسشی به كسانی كه برای مثال در رشته‌ی سینما و فیلمنامه‌نویسی تحصیل می‌كنند یا از جمله علاقه‌مندان حرفه‌یی فیلم هستند، كمك بسیار درخشانی خواهد كرد؛ به‌ویژه كه به آنان نشان می‌دهد كه تفاوت‌های آشكار فیلمنامه‌های كوتاه با فیلمنامه‌های سینمایی (بلند) در چه بخش‌هایی از كار فیلمنامه‌نویسی به چشم می‌خورد.

" آرش رصافی"، در مقام نویسنده‌یی كه خود دغدغه‌ی پرداختن به فیلم كوتاه را در مقام یك فیلمساز تجربی نیز از یك دهه‌ی گذشته در سر داشته است، به این پرسش طبیعی سینماگران و فیلمنامه‌نویسان جوان در عرصه‌ی فیلم كوتاه نیز پاسخ می‌دهد كه، این سینمای خاص نوگرا و ساختارگریز در چه صورتی ممكن است بتواند از ویژگی‌های ساختاری قابل تعریف و مشخص بهره بگیرد؟
در نخستین فصل این كتاب 182 صفحه‌یی به پیشینه‌ی تاریخی فیلم و فیلمنامه‌ی كوتاه در جهان اشاره می‌شود كه از این رهگذر پس از اشاره به این واقعیت آشكار كه «سینما در آغاز صرفاً فیلم كوتاه بود و ظاهراً جز این هم نمی‌توانست باشد» به بررسی تاریخ سینما - كه به‌طور طبیعی به نوعی تاریخ فیلم كوتاه نیز به حساب می‌آید - می‌پردازد.

در همین فصل، پس از اشاره‌یی گذرا به سینما در غرب و در اروپا، به سینمای تجربی و سینمای آزاد در ایران نیز پرداخته می‌شود. در این بخش، پس از پرداختن به فعالیت‌های سینمایی كانون پرورش فكری كودكان و تلویزیون و برخی از افراد در بخش‌های غیردولتی پیش از انقلاب اسلامی ایران، به فیلم كوتاه و فعالیت فیلمسازان این عرصه در بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران پرداخته می‌شود و از این رهگذر به نام‌های آشنایی همچون «رهبر قنبری، داریوش یاری، محمد شیروانی، علی‌رضا امینی، بهرام توكلی، محسن امیریوسفی» و ... اشاره می‌شود.

«پیشینه‌ی نظری» عنوان فصل دوم كتاب است كه با طرح كلیاتی درباره‌ی فیلمنامه‌ی فیلم كوتاه و هویت مستقل آن سعی دارد تا از سینمای كوتاه تعریفی جدی‌تر به دست دهد.
در همین فصل، سعی می‌شود تا نشان داده شود كه فیلم كوتاه داستانی می‌تواند در گونه‌های مختلف سینمایی ظهور پیدا كند، یعنی یك فیلم كوتاه می‌تواند در گونه‌یی پلیسی، ترسناك، عشقی و یا هر مقوله‌ی دیگری، خود را عرضه كند و در عین حال وابستگی چندانی به هیچ یك از گونه‌های آشنا و گاه كلیشه‌شده نداشته باشد!

در این فصل بر یك نكته‌ی مهم دیگر نیز تأكید می‌شود به این معنا كه بسیاری از بزرگان فیلمسازی جهان و چهره‌های نامداری همچون «فدریكو فلینی، ویتوریو دسیكا، ماریو مونیچلی، لوكینو ویسكونتی، برادران تاویانی، جیم جارموش، فرانسیس فورد كاپولا، میگل آنجلو آنتونیونی، استیون سادربرگ، كوئنتین تارانتینو» و ... همه و همه از رهگذر تجربه‌ی ساخت فیلم كوتاه به سینمای حرفه‌یی و تجاری رسیده‌اند!

فصل سوم كتاب با طرح اهداف كلی و اختصاصی به تعیین و تبیین ویژگی‌هایی كه ساختار یك فیلمنامه‌ی كوتاه را تشكیل می‌دهد، می‌پردازد و با اشاره به انواع فیلمنامه‌‌ی كوتاهِ شخصیت‌محور (Character Based)، موقعیت‌محور (Situation Based) و شبه‌بلند (Like Script Feature) به خصوصیات هر یك از انواع فیلمنامه‌ها پرداخته می‌شود.
در همین كتاب در بخشی نیز با طرح پیوند میان «مینیمالیسم» و «فیلمنامه‌ی كوتاه» مقایسه‌یی جالب و خواندنی شكل می‌گیرد و در صفحات پایانی با ذكر چند منبع و مأخذ معتبر - اعم از فارسی و لاتین - خوانندگان به منابع مهم و خواندنی نیز هدایت می‌شوند.

كتاب جالب و خواندنی "رباعی سینما" نوشته‌ی " آرش رصافی" با ویراستاری «مهدی فرودگاهی» در پاییز 1386، با شمارگان 1500 نسخه با مشاركت انجمن سینمای جوانان ایران در انتشارات بنیاد سینمایی فارابی به چاپ رسیده است.