وبلاگ

• سینما چیست؟ فیلم کوتاه چیست؟

.

در روزهای اولیه ی سینما، تمامی فیلم ها فیلم کوتاه بودند ... حقیقتا این مطلب بسیار پیش افتاده دارای اهمیت فراوان است. لیکن آنچه که جالب توجه می نماید این است که پس از سپری شدن یکصد سال از پیشرفت های تکنیکی و زیبایی شناختی، برخی از ویژگی ها و معیارهایی که وجه شاخص فیلم کوتاه در آن روزها بودند امروزه دوباره اعتبار می یابند: فیلم کوتاه بواسطه ی مدت زمانش تعریف می شود. همچنین فرم فیلم کوتاه رسانه ایست برای خلاقیت، که تنوعی به اندازه ی خود سینما دارد. ما با مدنظر قرار دادن مسائل از منظر تاریخی، شاید بتوانیم از پس برخی از مشکلاتی که در تعریف فیلم کوتاه باآنها روبرو می شویم، بر بیاییم.

 * تلاش برای تعریف: فیلم کوتاه فیلمی است که کوتاه است

در زمینه ی تلاش برای تعریف فیلم کوتاه ، ما خود به خود، جدای از مدت زمان نمایش آن، با این معضل روبرو می شویم که هیچ معیار دقیق یا ویژگی صریحی که بتوان برای تمامی فیلم های کوتاه اعمال کرد، وجود ندارد. مقایسه هایی که با دنیای ادبیات صورت گرفته هم محکوم به شکست شدند، چون داستان کوتاه که اغلب برای قیاس به آن استناد می شود، فقط محدود به حیطه ی روایی است. قیاس هایی که بر پایه ی ساختار شعر و دراماتورژی فیلم کوتاه بودند- در عین حالیکه مطمئنا مفید هستند و می توانند با موفقیت هایی به کار برده شوند- بالنتیجه فقط برای فیلم های داستانی کوتاه دارای اعتبارند.

این معضل تعریف زمانی حادث می شود که به این واقعیت واقف شویم که «فیلم کوتاه » یک ژانر یا طبقه نیست بلکه یک اصطلاح ژانری است که از روزهای نخستین سینما تا به امروز برای توضیح همه ی فرم ها و ژانر های ممکن فیلم بکار می رفته است. با این وجود، آنچه که فیلم کوتاه را جذاب می سازد، ساده کردن آن به یک فرمت غیر قابل تشخیص نیست ، بلکه ، بالاتر از همه ، گوناگونی کولاژی(هیبریدی) آن است. در فیلم کوتاه، عناصر سینمای اولیه در زمان فعلی به زندگی خود ادامه می دهند. تجهیزات وسیع زندگی در یک فرم خیالی مقابل دیدگان ما رژه می روند: از کانگوروهای مشت زن، کلاه های پرنده و سیگارهای رقصنده گرفته تا قطاری که به ایستگاه وارد می شود(١)، نوری که بر اسفالت خیس انعکاس یافته است، شعبده بازی (٢) و سفری خیالی به ماه(٣). این مطلب شامل فیلم های سیاه و سفید و فیلم های رنگی، هردو ، فیلم های مستند، داستانی، تجربی، انیمیشن، درام و ملودرام، فیلم های هیجان انگیز(تریلر) و وحشتناک، اسلپ استیک و کمدی، و نیز فیلم های تجاری، فرهنگی ، آموزشی و هنری می شود.

فیلم کوتاه تنوع اولیه ی سینما را حفظ می کند، در حالیکه تاریخ سینما بطور فزاینده مواجه با "سینمای پرده ی بزرگ "بوده که محدود به مزرهای کاملا مشخصی است. فیلم داستانی ناطق حداقل از دهه ١٩٢٠ بر سینما سیطره داشته است. استاندارد ها و قرارداد هایی ایجاد شدند که همه جنبه های ممکن را در بر می گیرند- از طراحی هنری گرفته تا استانداردهای تکنیکی و روش های تولید تجاری ، از توسعه فیلمنامه و فیلمبرداری گرفته تا توزیع و بازاریابی مدرن. تمامی این موارد در خدمت ایجاد یک مفهوم واحد یکسان برای فیلم بوده اند که – اگرچه فقط بخش گزیده کوچکی از گزینه های ممکن را توجیه می کند- به نظر می رسد طرفدار نظریه ی«فیلم به مثابه یک کل» باشند. در زبان عامیانه، نفوذ این تصور کلی با عباراتی نظیر « سینمای راستین» یا «فیلم واقعی» آشکار میشود.
با این حال تحت این انگاره ی مریوط به فیلم که فقط یکی از ده ها هزار امکان سینمایی را تعریف می کند،جایگاهی برای فیلم کوتاه وجود ندارد - شاید چیزی مانند ژانر یا زیر بخش. با اتکای به این دیدگاه، در عوض فیلم کوتاه می تواند به عنوان آنچه که قبلا وجود داشته، یا چیزی که وراء و یا خارج از این ساده انگاری تاریخی فیلم و سینما وجود دارد، نگریسته شود.

بنابراین فیلم کوتاه در خارج از جریان اصلی سینما به حیات خود ادامه می دهد و تاحدی به سوی نقطه امیدی در خصوص آن چیزهایی که سینمای اولیه در شرایط پیچیده ی زیبایی شناسانه و چندگانگی محتوا متعهد شده بود، در حال پیشروی است. فیلم کوتاه سرشار از پتانسیل است – پتانسیلی که هرچند می تواند توسط فیلم های معمول هم مورد استفاده قرار گیرد. هرگاه که فیلم های کوتاه چند محتوایی بخشی از جریان اصلی سینما شوند ، به هیچ وجه این پتانسیل را در نخواهند یافت.

 * استقلال اقتصادی و آزادی خلاقانه در فیلم کوتاه

هنگامی که یک فیلم کوتاه در احیای پتانسیل اش به موفقیت دست می یابد (که برخلاف فیلم های معمول ، طبق قاعده رخ می دهد) ، باز هم یک کیفیت بخصوصی دارد که نمی توان آن را فقط به مدت زمان نمایش آن نسبت داد. طول فیلم به عنوان یک خصیصه ی متمایز کننده ، یک قاعده ی زمانی نیست، بلکه یک فاکتور مالی در تولید است که به فیلم کوتاه مجال استقلال خاصی از صنعت فیلمسازی با آن محدودیت های اقتصادی کذایی اش را می دهد.
بسیاری از فیلمسازان این دیدگاه را پذیرفته اند. آنها فیلم کوتاه را برگزیده اند زیرا که به آنها اجازه می دهد که استقلال مالی را با آزادی هنری در هم بیامیزند. به عنوان یک نمونه ی مناسب، همه فیلمسازانی که با نشریه 2005 مصاحبه کرده اند("برخورد شگفت انگیز از نوع کوتاه"، پیتر کرمسکی، آلمان) اغلب بیان کرده اند که برای آنها مطلقا تفاوتی بین فیلم کوتاه و بلند وجود ندارد.
برای تولید یک فیلم کوتاه هزینه و تلاش کمتری مورد نیاز است، که هرچه کمتر باشد ریسک مالی و فشار اقتصادی کم تری تحمیل می شود. آزادی اقتصادی جا را برای تجربه و خلاقیت باز می گذارد. این همان قدرت فیلم کوتاه است .

 * خلاقیت زیبایی شناختی و تکنیکی- فیلم کوتاه به مثابه سرچشمه ی الهامات

بر روی «پرده بزرگ»[سینمای قرار دادی]، استاندارد های تکنیکی و تماتیک و نیز قرداد های فرمال که غالب هستند، گرایش به مقاومت در برابر هر تلاشی برای اصلاح در فرهنگ بصری دارند، که منتج به بیان سینمایی ساده شده و یک متن فرهنگی که برای عموم «قابل فهم» است، می شود. این ساده سازی می تواند بخوبی شاهکارهایی که بعدها به « فیلم های کلاسیک» مشهور شدند را بوجود بیاورد، اما همانند یک قانون، این امر فقط به فیلم هایی به مثابه اجناس مصرفی تولید انبوه ختم می شود. بدون هیچ انگیختاری از خارج، به عبارت دیگر ورای سیستم قراردادی، سبکها و ژانرها و طبقه بندی ها انعطاف ناپذیر می شوند و از یک منظر در قرار دادهایشان درجا می زنند و غرق می شوند. اینجاست که فیلم کوتاه می تواند به عنوان منبع الهامات تازه به کار رود.
مشکل است که بداعتی در زیبایی شناسی فیلم یافت که در ابتدا در فیلم کوتاه«ابداع» و آزموده نشده باشد. به علت کمبود تحقیقات و دانش لازم، اغلب این حقیقت در نوشته های مربوط به تاریخ سینما و نقد فیلم نادیده گرفته می شود. [در این متون]فرض می شود که نوآوری ها حاکی از یک انقلاب بی سابقه هستند یا احتمالا نوآوری به یک نابغه نسبت داده می شود(درحالیکه یک فیلم کوتاه کمتر شناخته شده می تواند یک منبع الهام حقیقی باشد!). کلوزآپ، جامپ کات، سینمای بیواسطه(Direct cinema)(٤)، روایت غیر خطی، فیلم کولاژی،دوربین روی دست و سبک دگما (٥) همه ی اینها بواسطه ی فیلم کوتاه جا افتادند و سپس بواسطه قدرت نفوذشان، در جریان اصلی سینما هم جذب شدند تا در خدمت تجدید حیاتش قرار گیرند.
همچنین فیلم کوتاه نقشی حیاتی در زمینه ی نوآوری های تکنیکی ایفا می کند.برای مثال دیجیتال شدن سینما بدون فیلم کوتاه باورپذیر نیست. از تصویر پردازی و تولید الکترونیکی(نرم افزار) گرفته تا فرمت های دیجیتال(رسانه های اطلاعاتی)و توزیع دیجیتال (اینترنت و موبایل)، هر چیز جدید[در این حیطه] در جهان، ابتدا به امر، در فیلم کوتاه آزموده شده است. و مضمون [صحنه های] آزمایشی برای صحنه های دیجیتالی جدید همچنان از فیلم کوتاه تشکیل شده اند.

نه تنها دلیل های تکنیکی و اقتصادی وجود دارد (از قبیل هزینه های تولید پایین و مدت زمان نمایش کمتر که نیاز به پهنای باند کمتری دارد و فیلم کوتاه را تبدیل به فرمت پیشگام در رسانه های جدید کرده است)، بلکه این حالت را می توان به تنوع ساختاری آن، به موضوع آن ، به فراوانی درون مایه ها، و ماده خام آن نسبت داد . در نتیجه مجموعه ی گسترده فیلم های کوتاه در دسترس و ماده خام مناسب را می توان در هر برنامه، در هر سطح منطقی و هر گروه مد نظر یافت.

 * تنوع

امروزه در آلمان، طیف گسترده ای از فرم ها و جریان های فیلم کوتاه اختلاط و همزیستی مسالمت آمیز دارند، که شبکه های فروش زیاد، فرم های نمایش فراوان وصحنه های فیلم بسیار بوجود می آورد. این یک حقیقت است که فیلم کوتاه نیز رسانه ای است برگزیده برای آنچه که finger exercises خوانده می شود،که فیلمسازان جوان از آن به عنوان کارت ویزیت، فقط برای مبادرت به شغلهایی در حیطه های دیگر استفاده می کردند. ولی همه ی ماجرا این نیست. همچنین فیلم کوتاه یک رسانه ی پرطرفدار برای کارهای حرفه ای است، بطور فردی یا جمعی بوجود می آید، یا شاید توسط یک تیم در خانه یا مدرسه ی سینما ، و نیز در استودیوهای پیشرفته و آتلیه های هنرمندان.
فیلم کوتاه در سینما و تلویزیون به چشم می خورد، اما به این دو محدود نمی شود.فیلم کوتاه بر روی صفحه کامپیوتر به عنوان فلش انیمیشن ، یا به عنوان یک میکرو فیلم جذاب وخیلی کوتاه بر صفحه ی موبایل ها نیز خود نمایی می کند. همچنین به عنوان یک وسیله ی کمکی تصویری در خدمت اهداف جدی آموزشی هم برای جوانان و هم برای افراد بالغ قرار می گیرد. فیلم کوتاه حتی می تواند اثر هنرمندانه ای باشد در نمایشگاه یا موزه، یا کالایی برای علاقمندان که در بازار هنر به فروش می رسد.
تمام این مطالب ما را به این پیامدغیر قابل اجتناب می رسانند که هیچ چیزی مانند فیلم کوتاه وجود ندارد. هر بخش منفرد، هر ژانر از ژانر های بیشمار فیلم کوتاه و هر طیف گوناگون فیلم کوتاه، زیبایی شناختی خاص ، شبکه فروش خاص و مخاطب خاص خود را دارند. ممکن است به نظر برسد هر یک از این زیر مجموعه ها حاشیه ی قلمروی اصلی خود هستند، اما مجموع اینها یک چشم انداز متحیر کننده بوجود می آورد! و نیز فهرستی از فرمهایی که در پی احیای مجدد تنوع سینمای اولیه اند. این جریان ادامه یافته است تا هم از نظر زیبایی شناختی و هم از نظر تکنیکی به مرحله رشد و نمو یافته و اصلاح برسد.

 * اضافات مترجم

(١) یکی از نخستین فیلم های برادران لومیر که در «گراند کافه» به نمایش درآمد.
(٢) و(٣) موضوع دو فیلم از فیلم های ژرژ مه لیس: «مردی که ناپدید می شود» و «سفر به ماه»(١٩٠٢)
(٤) با پیشرفت تجهیزات صدابرداری و فیلمبرداری و امکان فیلمبرداری سر صحنه با دوربین های سبک و قابل حمل و صدای همزمان سینمای مستند دستخوش دگرگونی زیادی شد.فیلمسازام مستند از فن آوری جدید در جهت گسست از شیوه های قبلی مستند سازی و ایجاد تحول در آنها استفاده کردند و بر آن نام هایی همچون «سینمای بیواسطه» و »سینما حقیقت» دادند. از ویژگی های این سبک می توان به استفاده از تجهیزات سبک تر و ارزان تر، کار با عوامل فنی کم شمار تر و نفی مفاهیم سنتی فیلمنامه و ساختار اشاره نمود. در این سبک نام های «رابرت درو»، برادران «مایزلیس» در امریکا، «کلود ژوترا» و «مارسل فورنیه» در کانادا، و «ژان روش» و «ادگار مورین» در فرانسه با فیلم مشهورشان «وقایع نگاری یک تابستان» کاملا شناخته شده اند.
(٥) دگما 95 یک گروه فیلمسازی در دانمارک است که قوانینی را برای فیلمسازی ایجاد کردند:
- فیلمبرداری باید در محل واقعی انجام شود . اکسسوار نباید به صحنه آورده شود. اگر اکسسوار خاصی برای داستان مورد نیاز است ، باید برای این صحنه لوکیشنی انتخاب شود که خود دارای این اقلام هست.
- صدا نباید جدای از تصویر تولید شود و برعکس.موسیقی نباید در فیلم بکار رود مگر اینکه اجرای موسیقی یکی از رویداد های داستان فیلم باشد.
- دوربین باید روی دست باشد. هر حرکت یا سکونی که با دست شدنی است مجاز دانشته میشود. فیلم نباید زمانی که دوربین شروع بکار می کند اتفاق افتد، فیلم زمانی اغاز می شود که کنش اغاز شود و...

نوشته رینهارد وولف
ترجمه حمزه ابراهیم زاده