وبلاگ
• لقمان خالدی (مصاحبتِ دوازده)
26/5/1391
.
لقمان، یکِ مرداد57 (زمان انقلاب)، در بزرگترین شهر کردنشین ایران - کرمانشاه (باختران) - به دنیا آمد و هنوز که هنوز است صدای آژیرهای قرمز رنگ زمان جنگ از یادش نرفته است.
لب هایش اغلب اوقات خیس است و دندانهای تمیزش همیشه از پشت لبخند ساده‌اش پیداست. معمولا هر سه روز یکبار صورت سبزه اش را تراشیده و به موهای سیاهش ژل آتوسا می زند.
اهل پیاده‌روی‌ست و هیچ علاقه‌ای به ماشین ندارد. معمولا آرام حرف می زند ولی وقتی بوی خاک نم خورده‌ی اول باران را می شنود به وجد آمده و استثنائا بلند حرف می زند.
چای داغ می نوشد و معتقد است در هنر، تجربه مهم تر از تحصیلات است. فوق دیپلم تدوین از دانشگاه علمی کاربردی سروش دارد و بیشتر از طریق مستند سازی و تدوین امرار معاش می کند.
به نقاشی‌های داوینچی زل می زند. ماهنامه‌ی فیلم و 24 فریم می خرد و از دیدن فیلم های "برادران کوئن" کیف می کند.
سینمای مستقل امریکا و فرانسه برایش جذاب است و بهترین فیلم مستندی که تا به حال دیده است «زمان نامتناهی» اثر "راس مک الوی" است و معتقد است روایت این فیلم تاثیرزیادی روی او گذاشته است.
چون تا به حال با مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی فیلمی نساخته است هیچ نظری در مورد آنجا ندارد و به نظرش سخت ترین بخش ساخت یک فیلم مستند، مجاب کردن شخصیت هایی‌ست که مدام بهانه‌گیری کرده و حاضر نمی شوند جلوی دوربین قرار بگیرند.
از «خورشت خلال» که در حقیقت غذای محلی کرمانشاه به حساب می آید لذت زیادی می برد ولی از آن دسته از افرادی‌ست که با شنیدن اسم «بادمجان» تغییر رنگ داده و قرمز می شود. کافی‌ست او را ناراحت کنید تا مطمئن شوید که خشم مردان مردادماه، طوفانی و منهدم کننده است.
.
• لقمان جان، فیلم مستند رو چطوری تعریف می کنی؟
برای مستند تعاریف زیادی وجود داره، اما از دیدگاه من مستند کاشف ابعاد عمیق تری از واقعیت است.
• معمولا مرحله ی تحقیق و پژوهش فیلم های خودت رو به چه شکلی انجام می دهی؟
همیشه برای من مهم ترین قسمت های مستند سازی تحقیق و پژوهش و همچنین تدوین آن بوده و در عین حال این قسمت ها شیرین ترین مراحل مستند سازی هم هست. مرحله تحقیق و پژوهش برای یک مستندساز همچون لحظه ایست که یک فیلمساز داستانی از خودش می پرسد چرا این شخصیت ها باید اینجا بخندند و یا گریه کنند، به همین خاطر من تا خودم دیدگاه کاملی از موضوعی که می خواهم درباره‌ی آن فیلم مستند بسازم نداشته باشم به هیچ عنوان شروع به فیلمبرداری نمی کنم و این شناخت امکان پذیر نیست مگر اینکه به عمق شخصیت ها یا موضوع فیلم مستند از طریق تحقیق و پژوهش نفوذ کنم ، چراکه اگر بخواهی برج بلندی بسازی اول باید گودال عمیقی حفر کنی.
• بعد از دیدن "مشترک مورد نظر" اولین چیزی که توجه منو جلب کرد آدم های فیلمت بودند که به نظرم به شدت جذاب و نمایشی هستند و اکثراوقات تماشاچی ها رو غافلگیر می کنند. این آدم ها رو چطوری پیدا کردی؟
پیدا کردن این آدم ها خیلی سخت بود، شخصیت "اس-ام-اس باز" از بین صد و پنجاه نفر جوانی که هزینه اس- ام- اس شان بالا بود و شخصیت "بلوتوث ساز" از بین بیست و پنج نفر بلوتوث سازی که از طریق اینترنت سرچ کرده بودم پیدا شدند. پیدا کردن یک چیز بود و متقاعد کردن آنها برای آمدن جلوی دوربین یک چیز دیگر. مادر شخصیت "اس-ام-اس باز" به من می گفت همه جلوی دوربین به عنوان قهرمان المپیک معرفی می شوند و شما می خواهید پسر مرا به عنوان اس-ام-اس باز معرفی کنید! آنها به یک شرط قبول کردند آنهم اینکه اگر فیلم را دیدند و خوششان نیامد فیلم را جایی پخش نکنم، اما خدا را شکر بعد از دیدن فیلم نه تنها قبول کردند که فیلم پخش شود بلکه فیلم رویشان تاثیر زیادی هم گذاشته بود.
• بعضی از کارگردان های فیلم مستند حجم زیادی از راش های مختلف را جلوی کسی به اسم تدوینگر میگذارند و بدون اینکه داستان یا روایت مشخصی توی ذهنشان داشته باشند از اونها انتظار دارند که در حقیقت فیلمشون رو براشون بسازند. تو خودت یک تدوینگر هم هستی، در این مورد چه صحبتی داری؟
به نظر من بالا بودن مقدار راش‌های یک مستند به دلیل نبود روایت درست و نداشتن نگاه مشخص به موضوع از طرف کارگردان است و در کشور ما هنوز جا نیفتاده است که برای فیلم مستند هم باید فیلمنامه ای داشته باشیم و همین فیلمنامه داشتن در جهت کم شدن راش‌ها تاثیر زیادی دارد. (البته بگویم من به عنوان یک تدوینگر، از کشف و شهود در بین راش های بی سر و ته و پیدا کردن داستانی از نگاه خودم بعضی وقت ها لذت می برم، البته تاکید می کنم بعضی وقت ها !)
• در کشورمان کارگردان معمولا بعد از تصویربرداری کارش، تازه به یاد انتخاب تدوینگرش می افتد. اصلا یک تدوینگر چه زمانی باید انتخاب شده و در جریان کار قرار بگیرد؟
به نظر من یکی از عناصر فیلم خوب، ریتم خوب داشتن است، ریتمی متناسب با موضوع فیلم. این ریتم متناسب امکان پذیر نیست مگر اینکه همه‌ی گروه به یک تمپوی مناسب در مورد موضوع فیلم رسیده باشند. اما در این میان تدوینگر می تواند در ابتدای فیلمبرداری به کارگردان و تصویربردار نظرات خود را در مورد ریتم و تمپوی فیلم انتقال دهد. من اعتقاد دارم تدوینگر در همان ابتدای تصویربرداری باید با گروه ارتباط داشته باشد و با این ارتباط، فیلم می تواند منسجم تر بسته شود.
• اکثر مستندهای ما که در جشنواره های خارجی موفق هستند مستندهای اجتماعی هستند که رویکردی کاملا انتقادی به مسائل و معضلات اجتماعی کشورمون دارند. آیا به نظرت همین دلیل اصلی موفقیت اونها نیست؟ (از این جهت میگم که اکثر جشنواره‌ها مشتاق نشون دادن مشکلات و مسائل کشورهای دیگه هستند)
نه لزوما. آیا تا به حال مستند خوبی در مورد تاریخ باستان‌مان یا محیط زیست‌مان ساخته شده و به جشنواره های خارجی فرستاده‌ایم که پذیرفته نشود؟ در یکی از همین جشنواره‌ها یکی از داورها در مورد فیلم من اینطور تعریف کرد: تدوین فیلم به ما اجازه می دهد ریتم زندگی را در ایران احساس کنیم، جذابیت این فیلم به زندگی ایست که در آن جریان دارد. این حرف اکثر داورهای جشنواره های خارجی بوده که من با آنها صحبت کرده‌ام، جشنواره هایی که شما معتقدید دنبال فیلم هایی با رویکرد انتقادی هستند.
در همین جشنواره ها فیلم هایی از کشور های دیگر وجود دارد که با نگاه به آنها می توان فهمید فیلم نگاهی منتقدانه ندارد. اگر جشنواره های خارجی دنبال فیلم هایی با رویکرد انتقادی هستند پس چرا آن فیلم ها در بخش مسابقه‌ی این جشنواره‌ها حضور دارند؟ به نظر من همه چیز بستگی به نوع فیلم‌های است که ما برای جشنواره های خارجی ارسال می کنیم.
• چه تفاوت های فاحشی بین مستند های تلویزیونی خودمان با مستندهای تلویزیون های خارجی می بینی؟
تفاوت های خیلی زیاد. وقتی فیلم های مستند ما با بودجه های خیلی کم و امکانات محدود و در مدت زمان کمی ساخته می شوند شما چه انتظاری دارید که ما بتوانیم با کیفیت فیلم های مستند خارجی رقابت کنیم؟ هرچند که من معتقدم کارگردان های ایرانی توانایی های بالایی دارند اما فقط توانایی بالا کافی نیست، امکانات و هزینه‌ی کافی برای ساخت مستندی که بتوان عمق مسئله‌ی فیلم را کنکاش کرد یکی از مسائل مهم مستندسازی‌ست.
در کشور ما به دلیل کمبود بودجه برای مستند سازی، مجبوریم از روزهای فیلمبرداری کم کنیم و بعضی جاها وظیفه‌ي تصویربردار، تدوینگر و محقق را یک تنه انجام دهیم چرا که بودجه‌ی فیلم به آن اندازه نیست که کسی را وارد پروژه کرد، اما شما کافی‌ست به تیتراژ پایانی مستندهای تلویزیون های خارجی نگاهی بیاندازید تا تفاوت را ببینید.
• دوستانی که فیلمشون رو بصورت شخصی تهیه می کنند، به غیر از کسب جایزه‌ی جشنواره‌ها، به چه طرق دیگه‌ای می تونند امیدوار باشند که کارشون بازگشت مالی داشته باشه؟ (موافقی که بازار عرضه‌ی فیلم های مستند نسبت به فیلم های کوتاه خیلی بازتر و وسیعتره؟ مثلا چطوری می تونند کارهاشون رو به شبکه های خارجی بفروشند؟)
تروفو می گوید ساختن فیلم برای من خیلی جذاب است اما جذاب‌تر نحوه‌ی پخش آن است. ما فیلمسازها بیشتر انرژی خود را صرف ساخت فیلم هایمان می کنیم و پخش آن را اصلا جدی نمی گیریم و بعد می گوییم سرمایه‌ای برای ساخت فیلم بعدی نداریم. کارِ ما مثل تولید کارخانه ایست که هیچوقت محصولش را درست در ویترین برای عرضه نمی گذارد و بعد از مدتی آن کارخانه ورشکست می شود. پخش فیلم‌های مستند و کوتاه یک علم و یک بیزینس در دنیاست و اگر ما این روند را جدی نگیریم مطمئنا برای فیلم های بعدی خود مجبوریم خودمان سرمایه گذاری کنیم. اگر بازار برای فیلم های مستند خیلی بازتر است به دلیل وجود پخش کننده هایی‌ست که در این مسیر هستند. مطمئنا یک شبکه‌ی بین المللی با یک فیلمساز که پخش کننده ندارد وارد معامله نخواهد شد، پس لازمه‌ی فروش یک فیلم مستند یک پخش کننده خبره است.
البته جایزه ها جانی دوباره به فیلمساز می دهد اما اگر فقط به جایزه‌ها بسنده کنیم و به پخش درست فیلم اهمیت ندهیم، همچنان نگاه‌مان به جشنواره‌ها باقی می ماند.
.
• در زمینه ی آشنایی با سینمای مستند چه کتابهایی رو مطالعه کرده ای ؟
در این زمینه کتاب زیاد است. چند کتابی که به یاد دارم می توانم معرفی کنم:
"مستند از فیلمنامه تا تدوین" - «آلن روزنتال» - ترجمه‌ی "حمیدرضا احمدی لاری"
"مستند از ایده تا فیلمنامه"- «آلن روزنتال» - ترجمه‌ی "حمیدرضا احمدی لاری"
"کارگردانی مستند" - «مایکل رابیگر»- ترجمه‌ي "حمیدرضا احمدی لاری"
• بهترین کتاب هایی که در زمینه ی سینما مطالعه کرده ای چه کتابهایی هستند؟
زمانی یک مصاحبه از کیشلوفسکی خواندم که از او پرسیده بودند چه فیلمسازهایی روی او تاثیر گذاشته اند، او از داستایووسکی و چند نویسنده رمان و داستان نام برد. آن زمان برایم تعجب آور بود که چطور یک فیلمساز منبع الهامات فیلم هایش را چند داستان نویس معرفی کرده است، اما خود من در حال حاضر بهترین کتاب هایی که به فیلمسازی‌ام کمک کرده‌اند در مورد سینما نبوده است، بلکه در مورد داستان نویسی و نوع روایت کردن داستان بوده است، چراکه معتقدم مهم ترین عنصر یک فیلم روایت آن است. گاهی اوقات داستان خیلی بزرگی داری و گاهی خیلی کوچک اما هر دوی آنها را باید خوب تعریف کنی. از کتاب هایی که در این زمینه خوانده‌ام می توان به: "سفر نویسنده" نوشته‌ی «کریستوفر ووگلر»، "داستان" نوشته‌ی «رابرت مک کی»، "قدرت اسطوره" نوشته‌ی «جوزف کمبل»، "شخصیت پردازی و زاویه دید در داستان" نوشته‌ی «اورسون اسکات کارد» اشاره کرد.
• در زمینه ی سینمای مستند سایت های سینمایی زیادی در کشورمون فعالیت می کنند. نظرت در مورد این سایت ها چیه؟ اصلا از این سایت ها بازدید می کنی؟
بله در هر فرصت از این سایت ها دیدن می کنم، مثل سایتِ "و مستند" که به نظرم یکی از سایت های خوبِ سینمای مستند ماست . از اینکه مستند اینقدر مورد توجه قرار گرفته خیلی خوشحالم.
• بهترین فیلم های مستندی (چه ایرانی یا خارجی) که تا به حال دیده ای چه کارهایی هستند؟
در ایران مجموعه کارهای "مهرداد اسکویی" را دوست دارم چرا که همیشه از ورود به زندگی آدم‌ها و چگونگی برخوردش یادگرفته ام و برام جذاب بوده است. مجموعه آثار "راس مک الوی" را هم دوست دارم چرا که می تواند با ورود به زندگی شخصی خودش، دنیا و جامعه‌ی اطرافش را به تصویر بکشد و نوع روایت کردنش متفاوت است و ...
• در حال حاضر در زمینه ی فیلم کوتاه به چه کارگردان هایی امتیاز مثبت می دهی؟ (اگه دلایلی کوتاه هم ذکر کنی خیلی خوبه)
کاظم جان من چند سال اخیر بیشتر تمرکزم را روی فیلم مستند و مستند سازی گذاشته ام و از فیلم کوتاه فاصله کمی گرفته ام، اما اخیرا فیلم های کوتاهی را دیده ام که برایم خوشحال کننده بوده‌اند و احساس می کنم که مسیر فیلم کوتاه‌مان جهشی چند برابر دارد. اما اگر بخواهم به کارگردانی امتیاز مثبت بدهم نمی توانم، چندین اسم در ذهنم بالا و پایین می شوند که هر کدام در یک زمینه برای من ایده آل و متفاوت است. بردن اسم فقط یک نفر برای من سخت است، آوردن یک اسم کم لطفی است به اسم‌های دیگر، مثلا جسارت در فیلم های خودت را دوست دارم، یا «جدول، روزنامه و سه نقطه» "نیما عباس پور" رو به خاطر روایتش دوست دارم، یا «توفان سنجاقک» و «محدوده دایره» "شهرام مکری" رو به خاطر بازی با زمانش و نوع کارگردانی‌اش دوست دارم. چند کار از "اسماعیل منصف" دیدم که آنها برای من جذاب هستند ولی گفتن این اسم ها دلیل آن نمی شود که اسم‌های دیگری نباشند.
• لقمان جان، می تونی از چند نفر تشکر کنی ... ممنونم:
از "آرش رصافی" تشکر می کنم که سالها پیش در سینما جوانِ کرمانشاه با او آشنا شدم و همیشه یار و همراهم بود و مرا با سینما آشنا کرد. از "مهرداد اسکویی"، مهردادی که مرا با دنیای مستند آشنا کرد و بیشتر از اینکه مشاور من باشد دوست من بود و به من ایمان داد، به حرکتم.
از "اشکان اشکانی" نه به خاطر تصویربرداری قاب‌های قشنگش در سینمای کوتاه، بلکه به خاطر رفیق بودنش (در لحظه هایی که فیلمی نبود، بود.)
لقمان، یکِ مرداد57 (زمان انقلاب)، در بزرگترین شهر کردنشین ایران - کرمانشاه (باختران) - به دنیا آمد و هنوز که هنوز است صدای آژیرهای قرمز رنگ زمان جنگ از یادش نرفته است.
لب هایش اغلب اوقات خیس است و دندانهای تمیزش همیشه از پشت لبخند ساده‌اش پیداست. معمولا هر سه روز یکبار صورت سبزه اش را تراشیده و به موهای سیاهش ژل آتوسا می زند.
اهل پیاده‌روی‌ست و هیچ علاقه‌ای به ماشین ندارد. معمولا آرام حرف می زند ولی وقتی بوی خاک نم خورده‌ی اول باران را می شنود به وجد آمده و استثنائا بلند حرف می زند.
چای داغ می نوشد و معتقد است در هنر، تجربه مهم تر از تحصیلات است. فوق دیپلم تدوین از دانشگاه علمی کاربردی سروش دارد و بیشتر از طریق مستند سازی و تدوین امرار معاش می کند.
به نقاشی‌های داوینچی زل می زند. ماهنامه‌ی فیلم و 24 فریم می خرد و از دیدن فیلم های "برادران کوئن" کیف می کند.
سینمای مستقل امریکا و فرانسه برایش جذاب است و بهترین فیلم مستندی که تا به حال دیده است «زمان نامتناهی» اثر "راس مک الوی" است و معتقد است روایت این فیلم تاثیرزیادی روی او گذاشته است.
چون تا به حال با مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی فیلمی نساخته است هیچ نظری در مورد آنجا ندارد و به نظرش سخت ترین بخش ساخت یک فیلم مستند، مجاب کردن شخصیت هایی‌ست که مدام بهانه‌گیری کرده و حاضر نمی شوند جلوی دوربین قرار بگیرند.
از «خورشت خلال» که در حقیقت غذای محلی کرمانشاه به حساب می آید لذت زیادی می برد ولی از آن دسته از افرادی‌ست که با شنیدن اسم «بادمجان» تغییر رنگ داده و قرمز می شود. کافی‌ست او را ناراحت کنید تا مطمئن شوید که خشم مردان مردادماه، طوفانی و منهدم کننده است.
کاظم ملایی
• لقمان جان، فیلم مستند رو چطوری تعریف می کنی؟
برای مستند تعاریف زیادی وجود داره، اما از دیدگاه من مستند کاشف ابعاد عمیق تری از واقعیت است.
• معمولا مرحله ی تحقیق و پژوهش فیلم های خودت رو به چه شکلی انجام می دهی؟
همیشه برای من مهم ترین قسمت های مستند سازی تحقیق و پژوهش و همچنین تدوین آن بوده و در عین حال این قسمت ها شیرین ترین مراحل مستند سازی هم هست. مرحله تحقیق و پژوهش برای یک مستندساز همچون لحظه ایست که یک فیلمساز داستانی از خودش می پرسد چرا این شخصیت ها باید اینجا بخندند و یا گریه کنند، به همین خاطر من تا خودم دیدگاه کاملی از موضوعی که می خواهم درباره‌ی آن فیلم مستند بسازم نداشته باشم به هیچ عنوان شروع به فیلمبرداری نمی کنم و این شناخت امکان پذیر نیست مگر اینکه به عمق شخصیت ها یا موضوع فیلم مستند از طریق تحقیق و پژوهش نفوذ کنم ، چراکه اگر بخواهی برج بلندی بسازی اول باید گودال عمیقی حفر کنی.
• بعد از دیدن "مشترک مورد نظر" اولین چیزی که توجه منو جلب کرد آدم های فیلمت بودند که به نظرم به شدت جذاب و نمایشی هستند و اکثراوقات تماشاچی ها رو غافلگیر می کنند. این آدم ها رو چطوری پیدا کردی؟
پیدا کردن این آدم ها خیلی سخت بود، شخصیت "اس-ام-اس باز" از بین صد و پنجاه نفر جوانی که هزینه اس- ام- اس شان بالا بود و شخصیت "بلوتوث ساز" از بین بیست و پنج نفر بلوتوث سازی که از طریق اینترنت سرچ کرده بودم پیدا شدند. پیدا کردن یک چیز بود و متقاعد کردن آنها برای آمدن جلوی دوربین یک چیز دیگر. مادر شخصیت "اس-ام-اس باز" به من می گفت همه جلوی دوربین به عنوان قهرمان المپیک معرفی می شوند و شما می خواهید پسر مرا به عنوان اس-ام-اس باز معرفی کنید! آنها به یک شرط قبول کردند آنهم اینکه اگر فیلم را دیدند و خوششان نیامد فیلم را جایی پخش نکنم، اما خدا را شکر بعد از دیدن فیلم نه تنها قبول کردند که فیلم پخش شود بلکه فیلم رویشان تاثیر زیادی هم گذاشته بود.
• بعضی از کارگردان های فیلم مستند حجم زیادی از راش های مختلف را جلوی کسی به اسم تدوینگر میگذارند و بدون اینکه داستان یا روایت مشخصی توی ذهنشان داشته باشند از اونها انتظار دارند که در حقیقت فیلمشون رو براشون بسازند. تو خودت یک تدوینگر هم هستی، در این مورد چه صحبتی داری؟
به نظر من بالا بودن مقدار راش‌های یک مستند به دلیل نبود روایت درست و نداشتن نگاه مشخص به موضوع از طرف کارگردان است و در کشور ما هنوز جا نیفتاده است که برای فیلم مستند هم باید فیلمنامه ای داشته باشیم و همین فیلمنامه داشتن در جهت کم شدن راش‌ها تاثیر زیادی دارد. (البته بگویم من به عنوان یک تدوینگر، از کشف و شهود در بین راش های بی سر و ته و پیدا کردن داستانی از نگاه خودم بعضی وقت ها لذت می برم، البته تاکید می کنم بعضی وقت ها !)
• در کشورمان کارگردان معمولا بعد از تصویربرداری کارش، تازه به یاد انتخاب تدوینگرش می افتد. اصلا یک تدوینگر چه زمانی باید انتخاب شده و در جریان کار قرار بگیرد؟
به نظر من یکی از عناصر فیلم خوب، ریتم خوب داشتن است، ریتمی متناسب با موضوع فیلم. این ریتم متناسب امکان پذیر نیست مگر اینکه همه‌ی گروه به یک تمپوی مناسب در مورد موضوع فیلم رسیده باشند. اما در این میان تدوینگر می تواند در ابتدای فیلمبرداری به کارگردان و تصویربردار نظرات خود را در مورد ریتم و تمپوی فیلم انتقال دهد. من اعتقاد دارم تدوینگر در همان ابتدای تصویربرداری باید با گروه ارتباط داشته باشد و با این ارتباط، فیلم می تواند منسجم تر بسته شود.
• اکثر مستندهای ما که در جشنواره های خارجی موفق هستند مستندهای اجتماعی هستند که رویکردی کاملا انتقادی به مسائل و معضلات اجتماعی کشورمون دارند. آیا به نظرت همین دلیل اصلی موفقیت اونها نیست؟ (از این جهت میگم که اکثر جشنواره‌ها مشتاق نشون دادن مشکلات و مسائل کشورهای دیگه هستند)
نه لزوما. آیا تا به حال مستند خوبی در مورد تاریخ باستان‌مان یا محیط زیست‌مان ساخته شده و به جشنواره های خارجی فرستاده‌ایم که پذیرفته نشود؟ در یکی از همین جشنواره‌ها یکی از داورها در مورد فیلم من اینطور تعریف کرد: تدوین فیلم به ما اجازه می دهد ریتم زندگی را در ایران احساس کنیم، جذابیت این فیلم به زندگی ایست که در آن جریان دارد. این حرف اکثر داورهای جشنواره های خارجی بوده که من با آنها صحبت کرده‌ام، جشنواره هایی که شما معتقدید دنبال فیلم هایی با رویکرد انتقادی هستند.
در همین جشنواره ها فیلم هایی از کشور های دیگر وجود دارد که با نگاه به آنها می توان فهمید فیلم نگاهی منتقدانه ندارد. اگر جشنواره های خارجی دنبال فیلم هایی با رویکرد انتقادی هستند پس چرا آن فیلم ها در بخش مسابقه‌ی این جشنواره‌ها حضور دارند؟ به نظر من همه چیز بستگی به نوع فیلم‌های است که ما برای جشنواره های خارجی ارسال می کنیم.
• چه تفاوت های فاحشی بین مستند های تلویزیونی خودمان با مستندهای تلویزیون های خارجی می بینی؟
تفاوت های خیلی زیاد. وقتی فیلم های مستند ما با بودجه های خیلی کم و امکانات محدود و در مدت زمان کمی ساخته می شوند شما چه انتظاری دارید که ما بتوانیم با کیفیت فیلم های مستند خارجی رقابت کنیم؟ هرچند که من معتقدم کارگردان های ایرانی توانایی های بالایی دارند اما فقط توانایی بالا کافی نیست، امکانات و هزینه‌ی کافی برای ساخت مستندی که بتوان عمق مسئله‌ی فیلم را کنکاش کرد یکی از مسائل مهم مستندسازی‌ست.
در کشور ما به دلیل کمبود بودجه برای مستند سازی، مجبوریم از روزهای فیلمبرداری کم کنیم و بعضی جاها وظیفه‌ي تصویربردار، تدوینگر و محقق را یک تنه انجام دهیم چرا که بودجه‌ی فیلم به آن اندازه نیست که کسی را وارد پروژه کرد، اما شما کافی‌ست به تیتراژ پایانی مستندهای تلویزیون های خارجی نگاهی بیاندازید تا تفاوت را ببینید.
• دوستانی که فیلمشون رو بصورت شخصی تهیه می کنند، به غیر از کسب جایزه‌ی جشنواره‌ها، به چه طرق دیگه‌ای می تونند امیدوار باشند که کارشون بازگشت مالی داشته باشه؟ (موافقی که بازار عرضه‌ی فیلم های مستند نسبت به فیلم های کوتاه خیلی بازتر و وسیعتره؟ مثلا چطوری می تونند کارهاشون رو به شبکه های خارجی بفروشند؟)
تروفو می گوید ساختن فیلم برای من خیلی جذاب است اما جذاب‌تر نحوه‌ی پخش آن است. ما فیلمسازها بیشتر انرژی خود را صرف ساخت فیلم هایمان می کنیم و پخش آن را اصلا جدی نمی گیریم و بعد می گوییم سرمایه‌ای برای ساخت فیلم بعدی نداریم. کارِ ما مثل تولید کارخانه ایست که هیچوقت محصولش را درست در ویترین برای عرضه نمی گذارد و بعد از مدتی آن کارخانه ورشکست می شود. پخش فیلم‌های مستند و کوتاه یک علم و یک بیزینس در دنیاست و اگر ما این روند را جدی نگیریم مطمئنا برای فیلم های بعدی خود مجبوریم خودمان سرمایه گذاری کنیم. اگر بازار برای فیلم های مستند خیلی بازتر است به دلیل وجود پخش کننده هایی‌ست که در این مسیر هستند. مطمئنا یک شبکه‌ی بین المللی با یک فیلمساز که پخش کننده ندارد وارد معامله نخواهد شد، پس لازمه‌ی فروش یک فیلم مستند یک پخش کننده خبره است.
البته جایزه ها جانی دوباره به فیلمساز می دهد اما اگر فقط به جایزه‌ها بسنده کنیم و به پخش درست فیلم اهمیت ندهیم، همچنان نگاه‌مان به جشنواره‌ها باقی می ماند.
.
• در زمینه ی آشنایی با سینمای مستند چه کتابهایی رو مطالعه کرده ای ؟
در این زمینه کتاب زیاد است. چند کتابی که به یاد دارم می توانم معرفی کنم:
"مستند از فیلمنامه تا تدوین" - «آلن روزنتال» - ترجمه‌ی "حمیدرضا احمدی لاری"
"مستند از ایده تا فیلمنامه"- «آلن روزنتال» - ترجمه‌ی "حمیدرضا احمدی لاری"
"کارگردانی مستند" - «مایکل رابیگر»- ترجمه‌ي "حمیدرضا احمدی لاری"
• بهترین کتاب هایی که در زمینه ی سینما مطالعه کرده ای چه کتابهایی هستند؟
زمانی یک مصاحبه از کیشلوفسکی خواندم که از او پرسیده بودند چه فیلمسازهایی روی او تاثیر گذاشته اند، او از داستایووسکی و چند نویسنده رمان و داستان نام برد. آن زمان برایم تعجب آور بود که چطور یک فیلمساز منبع الهامات فیلم هایش را چند داستان نویس معرفی کرده است، اما خود من در حال حاضر بهترین کتاب هایی که به فیلمسازی‌ام کمک کرده‌اند در مورد سینما نبوده است، بلکه در مورد داستان نویسی و نوع روایت کردن داستان بوده است، چراکه معتقدم مهم ترین عنصر یک فیلم روایت آن است. گاهی اوقات داستان خیلی بزرگی داری و گاهی خیلی کوچک اما هر دوی آنها را باید خوب تعریف کنی. از کتاب هایی که در این زمینه خوانده‌ام می توان به: "سفر نویسنده" نوشته‌ی «کریستوفر ووگلر»، "داستان" نوشته‌ی «رابرت مک کی»، "قدرت اسطوره" نوشته‌ی «جوزف کمبل»، "شخصیت پردازی و زاویه دید در داستان" نوشته‌ی «اورسون اسکات کارد» اشاره کرد.
• در زمینه ی سینمای مستند سایت های سینمایی زیادی در کشورمون فعالیت می کنند. نظرت در مورد این سایت ها چیه؟ اصلا از این سایت ها بازدید می کنی؟
بله در هر فرصت از این سایت ها دیدن می کنم، مثل سایتِ "و مستند" که به نظرم یکی از سایت های خوبِ سینمای مستند ماست . از اینکه مستند اینقدر مورد توجه قرار گرفته خیلی خوشحالم.
• بهترین فیلم های مستندی (چه ایرانی یا خارجی) که تا به حال دیده ای چه کارهایی هستند؟
در ایران مجموعه کارهای "مهرداد اسکویی" را دوست دارم چرا که همیشه از ورود به زندگی آدم‌ها و چگونگی برخوردش یادگرفته ام و برام جذاب بوده است. مجموعه آثار "راس مک الوی" را هم دوست دارم چرا که می تواند با ورود به زندگی شخصی خودش، دنیا و جامعه‌ی اطرافش را به تصویر بکشد و نوع روایت کردنش متفاوت است و ...
• در حال حاضر در زمینه ی فیلم کوتاه به چه کارگردان هایی امتیاز مثبت می دهی؟ (اگه دلایلی کوتاه هم ذکر کنی خیلی خوبه)
کاظم جان من چند سال اخیر بیشتر تمرکزم را روی فیلم مستند و مستند سازی گذاشته ام و از فیلم کوتاه فاصله کمی گرفته ام، اما اخیرا فیلم های کوتاهی را دیده ام که برایم خوشحال کننده بوده‌اند و احساس می کنم که مسیر فیلم کوتاه‌مان جهشی چند برابر دارد. اما اگر بخواهم به کارگردانی امتیاز مثبت بدهم نمی توانم، چندین اسم در ذهنم بالا و پایین می شوند که هر کدام در یک زمینه برای من ایده آل و متفاوت است. بردن اسم فقط یک نفر برای من سخت است، آوردن یک اسم کم لطفی است به اسم‌های دیگر، مثلا جسارت در فیلم های خودت را دوست دارم، یا «جدول، روزنامه و سه نقطه» "نیما عباس پور" رو به خاطر روایتش دوست دارم، یا «توفان سنجاقک» و «محدوده دایره» "شهرام مکری" رو به خاطر بازی با زمانش و نوع کارگردانی‌اش دوست دارم. چند کار از "اسماعیل منصف" دیدم که آنها برای من جذاب هستند ولی گفتن این اسم ها دلیل آن نمی شود که اسم‌های دیگری نباشند.
• لقمان جان، می تونی از چند نفر تشکر کنی ... ممنونم:
از "آرش رصافی" تشکر می کنم که سالها پیش در سینما جوانِ کرمانشاه با او آشنا شدم و همیشه یار و همراهم بود و مرا با سینما آشنا کرد. از "مهرداد اسکویی"، مهردادی که مرا با دنیای مستند آشنا کرد و بیشتر از اینکه مشاور من باشد دوست من بود و به من ایمان داد، به حرکتم.
از "اشکان اشکانی" نه به خاطر تصویربرداری قاب‌های قشنگش در سینمای کوتاه، بلکه به خاطر رفیق بودنش (در لحظه هایی که فیلمی نبود، بود.)
مطالب ديگر:
• 16/4/1401: هجدهمین دوره جشنواره بین المللی فیلم نهال برگزار شد• 27/12/1400: فراخوان ساخت مستند سینمایی عیدولوژی
• 20/11/1400: گورکن نامزد بهترین پوستر از چهلمین جشنواره فیلم فجر
• 8/11/1400: معصومیت شر (نقد فیلم گورکن)
• 8/11/1400: «سینه‌ما رکس» از جنس مستندهای تعاملی و مشارکتی‌ست
+ آرشيو وبلاگ
